Đàn Xã Tắc – Nét văn hoá tâm linh đặc sắc của người Việt cổ

Đàn Xã Tắc là một loại đàn tế cổ rất quan trọng trong lịch sử Việt Nam, được các vua chúa lập nên để tế Xã thần và Tắc thần. Công trình này không chỉ thể hiện tín ngưỡng cầu mong mùa màng bội thu mà còn khẳng định quyền lực và sự ổn định của vương triều.

Đàn Xã Tắc ở đâu? Cách di chuyển

Dựa trên phát hiện khảo cổ năm 2006, giới khoa học đã xác định một phần Đàn Xã Tắc (thời Lý – Trần) tọa lạc tại khu vực Ngõ Xã Đàn 1, Nam Đồng, Đống Đa, Hà Nội. Các dấu tích được phát lộ bao gồm: nền, móng kiến trúc và nhiều di vật. Đây là bằng chứng xác thực về một công trình tế lễ cổ xưa có giá trị lịch sử sâu sắc.

Hình ảnh một hố thuộc Đàn Xã Tắc được khai quật tại Đống Đa
Hình ảnh một hố thuộc Đàn Xã Tắc được khai quật tại Đống Đa (Ảnh: thanhnien.vn)

Xưa kia, Đàn Xã Tắc là nơi các vua chúa cử hành nghi lễ tế Xã thần (Thần Đất) và Tắc thần (Thần Nông), nhằm thể hiện tín ngưỡng nông nghiệp và cầu mong quốc thái dân an. Chính từ công trình này mà tên gọi “Xã Đàn” đã ra đời và được lưu truyền đến ngày nay.

Địa chỉ Đàn Xã Tắc Hà Nội
Địa chỉ Đàn Xã Tắc Hà Nội (Ảnh: Google Maps)

Nằm cách trung tâm Hà Nội khoảng 5km, Đàn Xã Tắc dễ dàng di chuyển đến bằng nhiều phương tiện như:

Phương tiện cá nhân

Từ hồ Hoàn Kiếm, bạn đi theo hướng phố Lê Thái TổBà Triệu, rẽ phải vào Đại Cồ Việt (gần Bệnh viện Mắt Trung Ương). Tại đây, bạn tiếp tục đi thẳng qua hầm Kim Liên vào địa phận phường Xã Đàn, điểm đến cách đó khoảng 1.3km.

Cách di chuyển tiết kiệm, chủ động đến di tích Đàn Xã Tắc
Cách di chuyển tiết kiệm, chủ động đến di tích Đàn Xã Tắc (Ảnh: Sưu tầm Internet)

Phương tiện công cộng

Bắt đầu từ điểm dừng “22B Hai Bà Trưng“, bạn đi xe buýt số 02 đến điểm dừng “276 Tôn Đức Thắng“. Từ đây, bạn đi bộ 230m theo hướng Tây Nam vào Nguyễn Lương Bằng, rẽ trái vào phố Xã Đàn (gần Công ty Long Hồng Hưng), điểm đến nằm ở bên tay phải. Tổng thời gian di chuyển ước tính khoảng 30 phút.

Xe điện Xanh SM

Để đến Đàn Xã Tắc Hà Nội nhanh chóng và dễ dàng, Xanh SM là một lựa chọn lý tưởng. Với dịch vụ xe điện cao cấp tiên phong, Xanh SM mang đến trải nghiệm di chuyển 5 sao với không gian xe hiện đại, sạch sẽ và đội ngũ tài xế chuyên nghiệp.

Khám phá Đàn Xã Tắc một cách hiện đại và thân thiện với môi trường
Khám phá Đàn Xã Tắc một cách hiện đại và thân thiện với môi trường (Ảnh: Xanh SM)

Đặc biệt, giá cước tại Xanh SM luôn được hiển thị minh bạch trên ứng dụng giúp bạn an tâm, chủ động quản lý chi phí. Để đặt xe Xanh SM, bạn có thể gọi 1900 2088 hoặc thực hiện theo 5 bước đơn giản sau:

  • Bước 1: Tải và mở App đặt xe Xanh SM trên điện thoại.
  • Bước 2: Nhập điểm đón và điểm đến là “Đàn Xã Tắc” hoặc “Ngõ Xã Đàn 1, Nam Đồng, Đống Đa”, chọn dịch vụ xe phù hợp.
  • Bước 3: Áp dụng mã giảm giá tại mục “Ưu đãi” (nếu có).
  • Bước 4: Kiểm tra lại các thông tin trước khi bấm xác nhận đặt xe.
  • Bước 5: Thanh toán cước phí và nhận thông báo xe đã đến trong ít phút.
Đặt xe Xanh SM qua ứng dụng để trải nghiệm những chuyến đi nhanh chóng, tiết kiệm
Đặt xe Xanh SM qua ứng dụng để trải nghiệm những chuyến đi nhanh chóng, tiết kiệm (Ảnh: Xanh SM)

Lịch sử & ý nghĩa di tích Đàn Xã Tắc

Đàn Xã Tắc là một loại đàn tế cổ bắt nguồn từ tín ngưỡng thờ cúng đất đai và nông nghiệp của người Việt. “Xã” tượng trưng cho Thần Đất – vị thần cai quản đất đai, còn “Tắc” tượng trưng cho Thần Nông – vị thần cai quản mùa màng. Lễ tế Xã Tắc thể hiện sự coi trọng nông nghiệp, cầu mong mùa màng bội thu và quốc thái dân an.

Đàn Xã Tắc xuất hiện từ rất sớm trong lịch sử Việt Nam, được ghi chép trong các sử liệu từ thời Lý (năm 1048) và tiếp tục được các triều đại Trần, Lê, Nguyễn duy trì và xây dựng tại kinh đô. Tuy nhiên, trải qua những biến động lịch sử và quá trình đô thị hóa, dấu tích của đàn tế này dần bị mai một.

Đàn Xã Tắc là một trong những công trình tâm linh quan trọng bậc nhất của kinh thành
Đàn Xã Tắc là một trong những công trình tâm linh quan trọng bậc nhất của kinh thành (Ảnh: archives.org.vn)

Đến năm 2006, một phát hiện khảo cổ học quan trọng đã làm sống lại ký ức về Đàn Xã Tắc ở Thăng Long. Những dấu tích được phát lộ tại khu vực Đống Đa ngày nay đã cung cấp bằng chứng xác thực về một phần vị trí của đàn tế cổ, góp phần quan trọng vào việc nghiên cứu và bảo tồn di sản văn hóa của dân tộc.

Đến nay, dù không còn nguyên vẹn nhưng Đàn Xã Tắc vẫn là một di sản văn hóa quý báu, được xếp hạng là Di tích Khảo cổ cấp Quốc gia vào ngày 7/2/2007. Nó không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá khứ mà còn là nguồn cảm hứng và bài học cho các thế hệ mai sau.

Nơi phát hiện Đàn Xã Tắc được ghi dấu trên bia đá
Nơi phát hiện Đàn Xã Tắc được ghi dấu trên bia đá (Ảnh: hoangthanhthanglong.vn)

Kiến trúc Đàn Xã Tắc Hà Nội

Theo sử sách, Đàn Xã Tắc được xây dựng lộ thiên với kiến trúc hình vuông hai tầng, mặt chính hướng về phương Bắc. Cả hai tầng đều được bao quanh bởi lan can gạch, ở chính giữa mỗi mặt đều thiết kế hệ thống bậc giật cấp.

Cạnh đài có chiều cao khoảng 28cm, trong khi tầng trên – nơi vua cử hành nghi lễ – có chiều cao khoảng 1.6m. Trên nền dựng 32 bệ đá dùng để cắm tàn.

Kiến trúc Đàn Xã Tắc được đắp bằng đất do các thành, dinh, trấn trong cả nước đóng góp
Kiến trúc Đàn Xã Tắc được đắp bằng đất do các thành, dinh, trấn trong cả nước đóng góp (Ảnh: anninhthudo.vn)

Toàn bộ khuôn viên Đàn được giới hạn bởi một vòng tường gạch hình chữ nhật với ba cửa mở ở mặt phía Bắc, một cửa duy nhất ở các mặt còn lại. Phía Nam bên ngoài vòng thành còn có một bức bình phong được xây bằng gạch, dài 10m, cao 3.7m và dày 0.85m.

Hệ thống di vật tiêu biểu của Đàn

Trong quá trình khai quật Đàn tại Ô Chợ Dừa, các nhà khảo cổ đã phát hiện một hệ thống di tích và di vật phong phú. Đặc biệt, bên dưới tầng văn hóa Bắc thuộc, các nhà khảo cổ đã tìm thấy tầng văn hóa Phùng Nguyên (cách đây khoảng 3.500 năm) với các di vật tiêu biểu như rìu đá, vòng đá, gạch, ngói và đồ gốm.

Các di vật được khai quật là minh chứng cho nhiều giai đoạn lịch sử của vùng đất kinh kỳ
Các di vật được khai quật là minh chứng cho nhiều giai đoạn lịch sử của vùng đất kinh kỳ (Ảnh: vtcnews.vn)

Đồ gốm Phùng Nguyên có hai loại chính: gốm thô và gốm mịn, được trang trí bằng hoa văn thừng hoặc hoa văn khắc vạch. Điều này cho thấy sự hiện diện của con người tại khu vực này từ thời đại đồ đồng.

Việc phát hiện tầng văn hóa Phùng Nguyên trong khu vực di tích Đàn Xã Tắc có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Bởi đây là một trong những di chỉ thời đại đồ đồng đầu tiên được phát hiện trong nội thành Hà Nội, góp phần lấp đầy những khoảng trống trong nghiên cứu lịch sử Thủ đô.

Đa phần các di vật đồ gốm đều bị vỡ vụn khi tìm thấy
Đa phần các di vật đồ gốm đều bị vỡ vụn khi tìm thấy (Ảnh: Sưu tầm Internet)

Lễ tế Đàn Xã Tắc trong lịch sử

Lễ tế Đàn Xã Tắc được tổ chức nhằm cầu mong sự che chở của các vị thần, mang lại mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no và ổn định cho đất nước. Các sử liệu ghi chép cho thấy lễ tế đã được thực hiện từ thời Lý và tiếp tục được các triều đại sau đó như Trần, Lê, Nguyễn coi trọng. 

Lễ tế Xã Tắc do đích thân nhà vua hoặc các quan đại thần chủ trì. Điều này nhằm khẳng định vai trò và trách nhiệm của nhà nước trong việc chăm lo đời sống nông nghiệp và sự an lạc của nhân dân.

Bình đồ Đàn Xã Tắc năm 1963 do Ngô Nẫm vẽ
Bình đồ Đàn Xã Tắc năm 1963 do Ngô Nẫm vẽ (Ảnh: archives.org.vn)

Lễ tế Đàn Xã Tắc được cử hành trong không khí trang nghiêm và long trọng với nhiều nghi thức được thực hiện theo trình tự chặt chẽ. Các nghi thức chính thường bao gồm:

  • Lễ nghênh thần: Rước thần linh từ trên trời xuống dự lễ.
  • Lễ tiến phẩm vật: Dâng lên các vật phẩm cúng tế mà thường là nông sản, vật nuôi và các vật phẩm quý giá khác.
  • Lễ đọc chúc văn: Đọc các bài văn tế ca ngợi công đức của các vị thần và cầu mong sự phù hộ.
  • Lễ hiến tửu: Dâng rượu cúng thần.
  • Lễ vọng liêu (đốt tế phẩm): Đốt các vật phẩm cúng tế để gửi lên các vị thần.
  • Lễ tống thần: Tiễn đưa thần linh trở về trời.

Tùy theo từng triều đại và hoàn cảnh lịch sử, các nghi thức cụ thể có thể có những thay đổi nhất định. Mặc dù ngày nay, lễ tế Xã Tắc không còn được tổ chức với quy mô như xưa, nhưng những giá trị văn hóa và lịch sử sâu sắc vẫn được bảo tồn và tiếp nối.

Di tích Đàn Xã tắc góp phần giáo dục truyền thống và kết nối quá khứ với hiện tại
Di tích Đàn Xã tắc góp phần giáo dục truyền thống và kết nối quá khứ với hiện tại (Ảnh: Sưu tầm Internet)

Các điểm tham quan gần Đàn 

Sau khi khám phá di tích Đàn Xã Tắc, du khách có thể ghé thăm một số địa điểm văn hóa và lịch sử nổi tiếng khác nằm gần đó như:

  • Chùa Nam Đồng (cách khoảng 0,3km): Ngôi chùa cổ kính nổi tiếng với kiến trúc truyền thống và không gian yên bình, là nơi người dân địa phương đến cầu an và tĩnh tâm.
  • Văn Miếu Quốc Tử Giám (cách khoảng 2,1km): Đây là trường đại học đầu tiên của nước ta, nơi thờ các bậc tiên hiền của Nho giáo và lưu giữ bia tiến sĩ, ghi danh những người đỗ đạt cao trong các kỳ thi.
  • Chùa Bà Ngô (cách khoảng 2,8km): Ngôi chùa linh thiêng với lịch sử lâu đời, sở hữu kiến trúc độc đáo và những câu chuyện huyền bí.
Gợi ý một số điểm tham quan nổi tiếng gần Đàn Xã Tắc Ô Chợ Dừa Hà Nội
Gợi ý một số điểm tham quan nổi tiếng gần Đàn Xã Tắc Ô Chợ Dừa Hà Nội (Ảnh: Sưu tầm Internet)

FAQ – Mọi người cũng hỏi về đàn Xã Tắc Ô Chợ Dừa

Để giúp bạn hiểu rõ hơn về di tích lịch sử Đàn Xã Tắc tại Ô Chợ Dừa, dưới đây là một số câu hỏi thường gặp:

Đàn Xã Tắc được xây dựng vào thời nào?

Đàn Xã Tắc được xây dựng vào thời vua Lý Thái Tông (năm 1048).

Đàn thờ những vị thần nào?  

Đàn thờ Thần Đất (Xã) và Thần Nông (Tắc).

Ý nghĩa của Đàn Xã Tắc là gì?

Đàn là nơi tế lễ quan trọng của triều đình, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, quốc thái dân an.

Tại sao lại có tên gọi “Xã Đàn”?

Tên gọi “Xã Đàn” bắt nguồn từ chính sự tồn tại của Đàn Xã Tắc tại khu vực này.

Tình trạng của Đàn Xã Tắc hiện nay như thế nào?

Hiện nay, Đàn chỉ còn lại dấu tích khảo cổ bao gồm nền móng và một số di vật quý hiếm.

Tại sao Đàn Xã Tắc lại được xây dựng ở Đống Đa?

Theo quan niệm phong thủy, kinh đô cần có các yếu tố “tả Thanh Long, hữu Bạch Hổ, tiền Chu Tước, hậu Huyền Vũ” – tượng trưng cho sự hài hòa và ổn định. Đàn thường được đặt ở phía tây hoặc tây nam của kinh thành (phương Bạch Hổ), tượng trưng cho đất đai và sự ổn định của quốc gia. 

Hơn nữa, việc đặt đàn tế gần kinh đô vừa tạo điều kiện thuận tiện cho việc tế lễ của vua quan, vừa đảm bảo không gian thoáng đãng, yên tĩnh, tránh xa sự ồn ào của đô thị. Do đó, việc xây dựng Đàn tại Ô Chợ Dừa, Đống Đa là hoàn toàn hợp lý.

Lễ tế Xã Tắc ở Đống Đa được diễn ra vào ngày nào?

Thông tin cụ thể về ngày diễn ra lễ tế Xã Tắc ở Đống Đa (Thăng Long xưa) không được ghi chép đầy đủ trong các sử liệu. Các nguồn sử liệu thường chỉ đề cập đến việc lễ tế được tổ chức vào các dịp quan trọng, liên quan đến nông nghiệp và quốc gia nhưng không nói rõ ngày tháng cụ thể.

Đàn Xã Tắc là một di tích lịch sử và văn hóa quan trọng, gắn liền với tín ngưỡng nông nghiệp và đời sống tinh thần của người Việt qua nhiều triều đại. Để di chuyển đến các địa điểm du lịch Hà Nội một cách thuận tiện và thoải mái, bạn có thể lựa chọn dịch vụ Xanh SM – dịch vụ xe điện tiên phong tại Việt Nam.

Xem thêm:

Share on facebook
Share on twitter
Share on linkedin

Bài viết gần đây